ПАШТУ, ЗАБОНХОИ ПОМИРЙ ВА МАСЪАЛАХОИ АМАЛИИ ТАЪЯНИ ТОЧИК.
Тоҷикон дар ҳоли ҳозир дар Тоҷикистону Афғонистон ба сар мебаранд ва пажӯҳишҳои ахир ҳузури онҳоро дар Покистон ошкор кардааст. Дар ғарби Чин низ як ақаллият вуҷуд дорад. Бархе аз Эрон низ дар ин замина ёдовар мешаванд. Аммо Тоҷикистон ягона давлати ҷаҳонист, ки этноними "тоҷик"-ро дорад, аз ин рӯ, дар навбати аввал онро аз рӯи афзалиятҳо баррасӣ кардан лозим аст.
Тоҷикистон аслан сохти шӯравӣ буд, ки тибқи Сиёсати Шӯравӣ оид ба миллатҳо дар соли 1922 аз ҳайати Вилояти Туркистони Русияи подшоҳӣ тарошида шуда буд, ки дар он маҷмӯи тадбирҳо барои қонеъ кардани ниёзҳои ҳувияти миллӣ дар асоси омилҳои фарҳангӣ ва этникӣ, ки аз ҷиҳати илмӣ муайян карда шудаанд, тартиб дода шудаанд. Ин дар навбати худ барпо намудани вохидхои мустах-ками миллй ва автономии суб-миллиро таъмин мекард, ки онхо ба федерацияи умумии советй самарабахш дохил шуда, дар айни замон намояндагони халкхои таркибии онхоро каноатбахш намояндагй мекунанд. Омилҳои зиёде низ буданд, аммо мо дар мавзӯи мавриди баҳс қарор хоҳем дод.
Чун дар мавридҳои дигар, нисбати воҳиди сиёсии тоҷикони СССР, дар ин сиёсат гуфта мешуд, ки ҳар забоне, ки дар қаламрави ҶШС Тоҷикистон (Тоҷикистон) сухан меравад, «забони тоҷикӣ» таъин карда мешавад ва гӯяндагони он мувофиқан тоҷикон шинохта мешаванд. Дар ин қаламрав чунин забонҳои хурди маҳаллӣ - аз категорияи эронии шарқӣ хеле зиёд буданд. Аз ин тоифа гурӯҳи забонҳои помирӣ (ё сак) калонтарин аст. Он забонҳои Ванҷӣ, Язғуломӣ, Шуғнӣ, Орошорӣ, Рушонӣ, Хуфӣ, Бартангӣ, Сариколӣ, Санглечӣ, Ишкошемӣ, Йидга ва Мунҷӣ дорад. Дар замонҳои қадим ду забони умдаи эронии ғайри помирии шарқӣ дар қаламрави ҳозира Тоҷикистон номида мешуданд. Инҳо суғдӣ ва бохтарӣ буданд. Ҳарду ҳоло нобуд шудаанд. Забони суғдӣ ҷои худро ба забони кӯчаке бо номи яғнобӣ дод, ки ҳоло дар минтақаи Суғдӣ (Суғд) гуфтугӯ мекунанд, дар ҳоле ки забони бохтарӣ ё ориёӣ асосан ба пашту ва дигар забонҳои помирӣ шомил шудааст. Дар ин маврид бояд гуфт, ки порсии нав як омадани таърихии тоза ба манотиқи Тоҷикистон аст; гарчанде ки ҳоло забон ва забони давлатӣ бартарӣ дорад, онро тақрибан 1100 сол пеш дар ин ҷо Сомониён ҷорӣ кардаанд. Ин маънои онро надорад, ки манотиқи калидӣ, аз қабили Суғд ва Бохтар аз ҷараёни сиёсӣ ва фарҳангии қаблии форсӣ канда шуда буданд: дуввумӣ аз муҳимтарин сатрапияҳои Ҳахоманишиён буд, вале ҳамеша дар саросари ҷаҳон як дараҷаи мухторияти ҳамзамонро нигоҳ дошт.
Пашту, (забони қавмии паштунӣ-афғонӣ) аз ҷиҳати техникӣ бузургтарин забони гурӯҳи помирӣ (инчунин бузургтарин забони эронии шарқӣ дар маҷмӯъ) аст. Аммо он на дар ҳудуди Тоҷикистони имрӯза ва на дар Помир, балки дар ҷануб ва ҷанубу шарқ дар Афғонистон (ва Покистон) ҳарф мезанад. Он ба далели асли сакҳо ишораи "Помирӣ"-ро дорад - ин ба дигар забонҳои помирӣ, ки аслан помирӣ ҳастанд, бо он ки дар он макон гуфтугӯ мекунанд, дахл дорад.
Бо баёни ин нукта, бояд гуфт, ки дар қаламрави давлати миллии бо номи Афғонистон, ки ҷамъияти бузурги тоҷикон низ вуҷуд дорад, ки номаш аз он гирифта шудааст, ки он аз ҷониби қабилаҳои дуррони афғон ва дигар ҳампаймонони афғон ва ҳампаймонони афғон таъсис ёфта ва бартарӣ доштаанд. конфедерацияхо. Маълум аст, ки дуррониён дар ҳоле ки ҳуввияти афғонӣ эътироф мекунанд, забон ва фарҳанги форсиро аз пашту бартарӣ медиҳанд. Ҳарчанд дар садаи гузашта ҳукуматдорони дурронӣ дар Кобул ва Қандаҳор бо баҳонаи таблиғоти сиёсӣ ба забони помирии ҷанубии пашту аҳамияти бузург дода, онро ба мақоми рамзи калидии давлати Афғонистони худ бардоштанд. Бояд гуфт, ки мулоҳизаҳои сиёсати миллии Шӯравӣ дар Тоҷикистон танҳо ба ин ниҳод маҳдуд шуда буданд ва дар ҳеҷ шакл дар Афғонистон вуҷуд надоранд. Тоҷикони Афғонистон дар ҳама ҷо бо истилоҳи "форсивон" ё форсизабон шинос мешаванд ва ин тафовут дар замонҳои ахири Толибон ва ба истилоҳ "Ҷумҳурии лӯхтак"-и амрикоӣ, ки аз соли 2001 то соли 2021 вуҷуд дошт, боз ҳам шадидтар шудааст. .
Аммо аз ин рӯ чунин бармеояд, ки аз рӯи меъёрҳои расмии Тоҷикистон, пашту низ забони тоҷикӣ -- ва паштунҳо мебошад......???
Вақтҳои охир мо мавҷудияти шумораи зиёди аҳолии тоҷикони паштузабонро дар Покистон ошкор кардем. Сабабҳои гап задани онҳо ба забони пашту ғайр аз пайдоиши эҳтимолии помирӣ/сакҳост, аммо мо ҳоло дар ин бора канора намегирем.
Гуфтан кифоя аст, ки дар таърифи истилоҳи “тоҷик” ва чиро ташкил медиҳад, фарқиятҳои куллӣ вуҷуд доранд - дар байни ҳамаи се минтақаи асосӣ, ки мардум дар онҳо этноними тоҷикӣ доранд... бар асоси баррасиҳои гуногун, аз қабили таснифи ҳувияти сиёсӣ аз як сӯ помирӣ ва марказӣ будани забони форсӣ ба ҳувияти тоҷикӣ аз сӯи дигар. Пеш аз он ки ягон масъалаи ягонагӣ ба маънои сиёсӣ ё фарҳангӣ андеша карда шавад, дурустии инҳо бояд ба таври қаноатбахш ҳал карда шавад. Онҳо гуногунрангии равандҳои таърихии рушдро, ки дар фарҳанг ва сиёсати минтақаҳои гуногун инъикос ёфтаанд, инъикос мекунанд, аммо талаби ҳозира ин аст, ки бо вуҷуди ин, онҳо бояд дар як вақт фаъолона баррасӣ ва баррасӣ карда шаванд.
Ҷолиб он аст, ки дардҳо (Читралиҳo ва Гилгитиҳo), ки дар ҳамсояи ҷанубии Бадахшон қарор доранд, ба таври умум ба тамоми мардуми маҳаллии эронӣ (паштунҳо ва тоҷикон) бо номи “тоҷӣ” ишора мекунанд.